برآورد حجم اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی : تحلیل تجربی در ایران

اقتصاد ایران همانند اغلب اقتصادهای جهان با معضل فرار مالیاتی روبه­رو بوده و در سال­های اخیر به­دلیل گسترش     تحریم­های اقتصادی، افت شدید قیمت نفت و کسری بودجه حاصل از آن، دولت درپی تمرکززدائی از نظام وابسته به درآمدهای نفتی و جایگزینی آن با درآمدهای مالیاتی است. در چنین شرایطی خلاء مطالعاتی از حیث سنجش و اندازه‌گیری کمّی حجم اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی اهمیت دوچندانی می­یابد. با توجه به چنین ضرورتی، مطالعه حاضر با هدف برآورد حجم اقتصاد زیرزمینی و میزان فرار مالیاتی در اقتصاد ایران با استفاده از رهیافت تابع تقاضای پولی تانزی و الگوی تصحیح خطای­ برداری (VEC) برای داده­های سالانه 1352 تا 1392 انجام گرفته است. در این مدل نسبت پول نقدِ در گردش به حجم نقدینگی به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای بار مالیاتی، نسبت حقوق و دستمزد به درآمد ملی، درآمد سرانه ملی حقیقی و نرخ بهره حقیقی به عنوان متغیرهای توضیحی برای بررسی انتخاب شده‎اند. بر اساس یافته­های تحقیق، دو متغیر بار مالیاتی و نسبت حقوق و دستمزد به درآمد ملی بر نسبت پول نقد در گردش به حجم نقدینگی در بلندمدت اثر مثبت و متغیرهای درآمد سرانه ملی حقیقی و نرخ بهره حقیقی در بلندمدت بر این نسبت اثر منفی دارند. همچنین، نتایج تحقیق نشان می­دهد که حجم اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی برآوردی طی دوره مورد بررسی روندی صعودی دارند.